पौष १८,गुल्मी/जनार्दन घिमिरे
गुल्मी जिल्लामा सामुदायिक विद्यालयतर्फ विद्यार्थीहरूको आकर्षण बढ्दै गएको छ । सरकारले माध्यमिक कक्षासम्म गरेको निःशुल्क शिक्षासँगै कतिपय समामुदायिक विद्यालयहरूमा अंग्रेजी माध्यमबाट पठनपाठन शुरु गरेपछि सामुदायिक विद्यालयतर्फ आकर्षण बढेको हो ।
जिल्लामा विद्यालयहरूको कुल संख्या ५ सय ११ रहेको छ । त्यसमध्ये सामुदायिक विद्यालयहरू चार सय ५७ र संस्थागत विद्यालयको संख्या ५४ रहेको छ । सामुदायिक विद्यालयतर्फ एक सय २७ वटा माध्यमिक तह र संस्थागत तर्फ १८ वटा माध्यमिकस्तरका विद्यालयहरू रहेका छन । कुल ६३ हजार नौं सय ८६ विद्यार्थी संख्या रहेको गुल्मी जिल्लामा ३३ हजार एक सय ९६ जना छात्र र ३० हजार सात सय ९० छात्रा रहेका छन । नमूना विद्यालयको संख्या भने छ वटा रहेका छ । यस मध्येदलित विद्यार्थीका संख्या १२ हजार सात सय ९० छ ।
सामुदायिक विद्यालयतर्फ जिल्लामा रहेका छ वटा विद्यालयहरू मध्ये सदरमुकाम तम्घास अन्तर्गत रहेका रेसुंगा मावि, सिद्धबाबा मावि र महेन्द्र मावि अब्बल देखिएका छन । अन्य सामुदायिक विद्यालयहरूले पनि आफूलाई उत्तिकै रूपमा अब्वल बनाउँदै लैजाने प्रयासमा छन । पठनपाठनका दृष्टिकोणले पछिल्लो केही वर्षदेखि यी विद्यालयहरू संस्थागत विद्यालयहरू भन्दा एक कदम अगाडि छन् । जिल्ला तहदेखि प्रदेश र राष्ट्रिय स्तरसम्म यी विद्यालयहरूले प्रथम र द्वितीय बन्दै आफूलाई देशैभरबाट उत्कृष्ट सामुदायिक विद्यालयको पहिचान स्थापित गराउन सफल बनेका छन् ।
२०२५ सालमा स्थापना भएको यो विद्यालय हाल सदरमुकाम तम्घास स्थीत उदिनढुंगामा रहेको छ । यस विद्यालयमा हाल विद्यार्थीको संख्या एक हजार दुई सय ९७ रहेको छ । जस मध्य छात्र छ सय ८७ र छात्रा छ सय १० रहेको छ । २०६१ मा एसईई दिएको यस विद्यालयमा अध्यनरत विद्यार्थीहरूले २०७५ र २०७८ मा फोर जीपिएसम्म ल्याएका थिए भने २०७९ मा ३.९ जीपिए ल्याएका थिए । यस विद्यालयमा २०७३ वाट प्राबिधिकधार तर्फ कक्षा ९–१२ सम्म सिभील ईन्जीनियरिङ र २०७८ देखि कक्षा ११ र १२ मा विज्ञान र ब्यवस्थापन विषयमा पढाइ हुँदै आएको छ । यस विद्यालयले २०७५ मा सामुदायीक विद्यालयतर्फ नेपालमै दोश्रो र प्रदेशमा पहिलो बनेको थियो । जिल्लामा २०७२, ७३ र ७४ मा लगातार जिल्लामा पहिलो विद्यालय बनेको थियो । ५१ जना शिक्षक कर्मचारी रहेको यस विद्यालयमा नेपाल सरकारको स्वीकृत दरबन्दी २४ रहेको छ । विद्यालयले अभिभावकहरूको सहयोगको माध्यमबाट बाँकि शिक्षक र कर्मचारीहरूको आर्थिक व्यवस्थापन गर्दै आईरहेको छ । सदरमुकाम भित्र रहेर पनि ओझेलमा परेको यस विद्यालय २०६० मा शिक्षकको रूपमा प्रवेश गरेका विद्यालयका पूर्व प्रधानाध्यापक प्रेम नारायण भण्डारीले विद्यालयको काँचुली नै फेरेका थिए ।
यो विद्यालय शैक्षिक तथा भौतिक क्षेत्रमा देशकै उत्कृष्ट विद्यालयमा पर्दछ । आफ्नो ५, ६ वर्षको सेवाकालिन अबधि हुँदाहुँदै पनि भण्डारीले सामुदायिक विद्यालयमा नेतृत्व हस्तान्तरणको विकास गर्दै सोही विद्यालयका सहायक प्रधानाध्यापक भागिरथ भण्डारीलाई प्रधानाध्यापकको जिम्मेवारी सुम्पेर आफू त्यही विद्यालयमा शिक्षकको रूपमा कार्यरत छन ।
जिल्लामा सामुदायिक विद्यालयतर्फ उत्कृष्ट विद्यालयको सूचिमा सिद्धबाबा माध्यमिक विद्यालय पर्दछ । २०४३ सालमा स्थापना भएको यस विद्यालयमा हाल १५ सय ६६ विद्यार्थीहरू रहेका छन । जसमध्ये आठ सय दश छात्र र सात सय ५६ छात्रा रहेका छन । विद्यार्थी संख्याको तुलनामा यो विद्यालय जिल्लामा सबैभन्दा धेरै विद्यार्थी संख्या भएको विद्यालय अन्तर्गत पर्दछ । २०६१ सालमा राष्ट्रिय रूपमा सामुदायिक विद्यालयतर्फ नेपालमै सर्बोकृष्ट भएको थियो ।
क्षेत्रीय र प्रदेशस्तरमा समेत उत्कृष्ट बनेको यस विद्यालयले ईन्टरनेशनल अवार्ड समेत प्राप्त गरिसकेको छ । यस विद्यालयमा शिक्षक र कर्मचारी गरेर हाल ६० जना कार्यरत छन । ती मध्ये २३ जना राहत तथा दरबन्दीमा कार्यरत छन भने बाँकी सबै अभिभावकको सहयोगबाट आश्रीत छन । यस विद्यालयले एसईइको परीक्षामा ३.९५ जीपिएसम्म ल्याएको छ । यस विद्यालयमा कक्षा ९ देखि १२ सम्म कम्प्यूटर ईन्जीनियरीङ् र कक्षा ११ र १२ मा कानुन, विज्ञान, व्यवस्थापन र मानविकी जस्ता विषयमा पढाई हुँदै आएको छ ।
गुणस्तरीय शिक्षा र दक्ष शिक्षकद्वारा अध्ययन अध्यापनका कारण पनि सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थीहरूको आकर्षण बढेको विद्यालयका प्रधानाध्यापक डोर बिक्रम श्रीस बताउँछन । सदरमुकाम तम्घासस्थित खानीगाउँमा रहेको यस विद्यालयमा सबै भन्दा बढी दलीत र जनजाती समुदायका विद्यार्थीहरू अध्ययनरत रहेको प्रअ श्रीसले बताए । विद्यालयको पढाईका साथै अतिरिक्त क्रियाकलापमा पनि यो विद्यालय जिल्लामा उत्कृट हुँदै आएको छ ।
शैक्षिक अवस्था सन्तोषजनकः ईकाइका प्रमुख
गुल्मी जिल्लामा सामुदायिक विद्यालयहरूकोे अबस्था सन्तोषजन रहेको शिक्षा विकास समन्वय ईकाइका प्रमुख लोकनाथ मरासिनीले बताएका छन । उनले सदरमुकाम भित्र र सदरमुकाम बाहिर रहेका वामी, मजुवा, सान्तिपुर, रिडी, अश्लेवा, रानीवास, छत्रकोट, गुल्मीदरबार लगायतका विद्यालयहरू राम्रो भएको बताए ।
जिल्लामा छ वटा नमूना विद्यालयहरू रहेका छन । जस अन्र्तगत महेन्द्र माध्यमिक विद्यालय, तम्घास, ज्ञानोदय मावि तुराङ, जनबोध मावि रानीबास, आत्मबोध मावि मानकोट, मालिका मावि सिमलटारी र महेन्द्र आदर्श मावि वामीटक्सार पर्दछन ।
नमूना विद्यालयहरूमा संघिय सरकारले राम्रो लगानी गरेको छ । पाँच वर्षका लागि भौतिक र शैक्षिक सुधारमा करीब दश करोड लगानी गरेको छ । मजुवामा रहेको ज्ञानोदय मावि जिल्लामा पहिलो छात्रवासको व्यवस्था गर्ने विद्यालय अन्तर्गत पर्दछ । प्राविधिक धारका विद्यालयको संख्या जिल्लामा १४ रहेको छ । जसमा १३ वटा सरकारी लगानीमा संचालनमा आएका छन भने सिद्धबाबा माविले भने आफ्नै लगानीमा विद्यालयमा कम्प्यूटर साईन्स संचालन गरेको छ । प्राविधिक धारतर्फ कृषि बाली विज्ञान, इन्जीनियरिङ साईन्स, भेटेनरी साईन्स, कम्प्यूटर साईन्स गरेर चार किसिमका शिक्षाको व्यवस्था छ । जसका कारण स्थानीय तहमै आफ्नै घरमा बसेर प्राविधिक धार पढ्न पाउने व्यवस्थाका कारण विद्यार्थीहरूलाई थप सजिलो भएको छ ।
अंग्रेजी पढ्न बोर्डिङ्ग स्कुलमै जानुपर्छ भन्ने मान्यता हट्यो
जिल्लामा राम्रा विद्यालयहरूले अंग्रेजी माध्यमबाट शिक्षण गर्दै आईरहेका छन । यसका कारण बोर्डिङ् स्कुलमा पढ्नुपर्छ भन्ने भावना विद्यार्थी र अभिभावकमा हटेको छ । सामुदायिक विद्यालयमा पढ्न पाएर अभिभावक र विद्यार्थी खुसी छन ।
एसईइको नतिजामा पनि संस्थागत विद्यालय भन्दा सामुदायिक विद्यालयको शैक्षिक गुणस्तर राम्रो देखिएको छ । स्थानीय तह, प्रदेश र संघीय सरकारले सामुदायिक विद्यालयमा सहयोग गरेको छ । अभिभावकहरूले पनि चन्दा दान दिने, अक्षय कोष स्थापना गर्ने जस्ता कार्यले पनि सामुदायिक विद्यालय राम्रो भएको शिक्षा विकास समन्वय ईकाइका प्रमुख मरासिनीले बताए । उनले विद्यार्थी संख्याको आधारमा राज्यले दरबन्दी दिन नसकेको तर समुदाय आफै सक्रिय भएर निजी श्रोतमा शिक्षक व्यवस्थापन गरेर विद्यालयलाई राम्रो बनाएको बताए । विगत वर्षहरूको तुलनामा प्रत्येक वर्ष सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थीहरूको उपस्थिति बाक्लिदै गएको छ ।